راه چند هزار ساله
اکبر معصومی - کارشناس بین‌الملل
بلافاصله پس از سفر رئیس‌جمهور روسیه به جمهوری آذربایجان، «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه طی یک موضع‌گیری عجیب، بار دیگر ادعای همیشگی پیوست سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان به نخجوان از طریق کریدور «زنگزور» را مطرح کرد و مدعی شد: «موضع مسکو در این مورد کاملاً قطعی است. ما براساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه‌حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.»
موضع‌گیری روس‌ها در حالی برخلاف منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران است که پیش از این موضع‌گیری، تهران رویکرد خود را نسبت به دالان زنگزور با صراحت تمام مطرح کرده و در عین حال برای ارتباط‌گیری جمهوری آذربایجان با نخجوان، مسیر مشخصی را معین کرده است.
جمهوری آذربایجان نزدیک به سه دهه است که از طریق جمهوری اسلامی ایران با نخجوان در ارتباط است و در همین راستا به تازگی کریدور آذریایجان -ایران- نخجوان مطرح و عملیاتی شده است.
هدف روسیه
1- موضع‌گیری روسیه نسبت به زنگزور عوامل متعددی از جمله جنگ اوکراین نیز تأثیرگذار بوده باشد. به این صورت که روسیه با دادن امتیاز ظاهری به جمهوری آذربایجان، باکو را متقاعد کند که در فروش گاز به روسیه برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها کمک کند؛ یعنی باکو گاز روسیه را بخرد و به اروپا صادر کند.
2- برخی از گروه‌ها و افراد در داخل کشورمان مطرح می‌کنند که روسیه در ابتدای کار دولت چهاردهم با مطرح کردن دالان زنگزور تلاش می‌کند نسبت به گرایش دولت به سمت غرب، هشدار دهد که احتمال چنین رویه‌ای بسیار ضعیف است.
3-رویکرد سوم نیز مبتنی بر این گزاره تحلیل می‌شود که با توجه به اینکه محور ناتو و رژیم صهیونیستی به شدت به‌دنبال فعال کردن کریدور زنگزور هستند، روسیه با پیش‌دستی، به دنبال عدم گرایش و عضویت باکو در ناتو است، تا از حضور ناتو در آسیای میانه و دریای خزر جلوگیری کنند.
با این حال، با در نظر گرفتن رویکرد سوم، به نظر می‌رسد ابتکار عمل روسیه نه تنها نتیجه‌ای برای آنها نخواهد داشت، بلکه این وضعیت، اجرایی‌شدن سیاست ناتو را به دست روس‌ها هموار می‌کند و دولت غربگرای ارمنستان و آذربایجان در آینده با زنگزور برخلاف تصور روس‌ها رفتار خواهند کرد و چنین تصمیمی یک اشتباه راهبردی برای روس‌هاست.
موضع تهران
جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه منافع و امنیت ملی را به منافع دیگران گره نخواهد زد و در موضوع زنگزور هم بر اساس منافع ملی خود هیچ‌گاه با کسی تعارف نخواهد داشت؛ از این رو ایران برخلاف تصور روس‌ها هیچ‌گاه اجازه فعال‌سازی زنگزور مورد ادعای روس‌ها را نخواهد داد. البته در کمال تعجب مطرح شدن دالان زنگزور نیز برخلاف امنیت روسیه است.
تیر ۱۴۰۱ رهبر معظم انقلاب در دیدار «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه با ایشان، با ابراز خرسندی از بازگشت قره‌باغ به آذربایجان فرمودند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود‌کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، چرا‌که این مرز، یک راه ارتباطی چندهزار ساله است.» فرمانده کل قوا همچنین در دیدار «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه تصریح فرمودند: «جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته‌شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.»
این در حالی است که طی روزهای گذشته «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه کشورمان نیز تأکید کرد: «ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملاً غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط‌قرمز به‌شمار می‌رود.»
همچنی «محسن رضایی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، هم با تناقض‌آمیز خواندن رفتار دولتمردان روسیه اظهار کرد: «رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران به‌‌هیچ‌‌وجه قابل قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.»
