به گزارش سپاه نیوز در راستای اهمیت و الزامات پیشرفت ایران در حوزه هوش مصنوعی یادداشتی از دکتر محمدرضا حسنی آهنگر رئیس دانشگاه جامع امام حسین (ع) در این گزارش منتشر می شود.

متن این گزارش به شرح زیر است:

براساس داده‌های بین‌المللی منتشر شده و آمارهای رسمی، جمهوری اسلامی ایران در زمینه تولیدات علمی فناوری شبکه‌های عصبی رتبه ششم جهان و رتبه نخست را در میان کشورهای اسلامی کسب کرده و خبری بسیار خوب است. اما حقیقت این است که ضمن تقدیر از دست اندرکاران تحقق چنین جایگاهی، وظیفه ما توسعه و حرکت سریع و بیشتر در این عرصه است.

تحولات دیروز و امروز جهان به صراحت به ما این مسئله را یادآوری می‌کند که‌ باید شتاب حرکت در عرصه هوش مصنوعی را بیشتر کنیم. هوش مصنوعی پس از سالها آزموده شدن در مسیر تحقیق و توسعه، به بشر امروزی این امکان را داده است که حتی با وجود داده‌های اندک از سوژه‌ها، زنجیره‌هایی را ترسیم کند که دست آخر همه را حیرت زده می‌کند. هوش مصنوعی در آینده نه چندان دور قدرت بخش قابل توجهی از محاسبات مدیریت بشری در عرصه‌های مختلف به ویژه در زمینه اداراکی را در دست خواهد گرفت و ایران اسلامی نباید از این چرخه عقب بماند.

هوش مصنوعی در حقیقت زاییده اقتدار علمی است. در بین کشورهای اسلامی پاکستان به عنوان یک نمونه مثال زدنی همه تلاش خود را معطوف به همین امر کرده که با بهره گیری از همه ابزارهای تکنولوژیک و انسانی خود را به یک هاب فناوری اثرگزار مبدل کند. واقعیت این است که کشور دولت و همسایه پاکستان ضرورت کسب اقتدار علمی هرچه بیشتر را در چند عرصه قدرت آفرین تعریف کرده و با وجود داشتن دستیابی به بمب هسته‌ای، منابع انسانی قابل توجه، رتبه قابل توجه در علوم مهندسی و تجربی و صنعت کارگاهی و کارخانه‌‌جات متنوع هوش مصنوعی و شتاب در عرصه فناوری را در اولویت خود قرار داده است. زیرا متوجه هستند که بخش قابل توجهی از مؤلفه‌های آینده قدرت بشری قرار است توسط ابزارهایی چون هوش مصنوعی مدیریت و راهبری شود.

کارشناسنان غربی وقتی به سراغ تعریف قدرت می‌روند اغلب در عمده تعاریف خود از «علم» به صورت مجزا به عنوان قدرت کامل یاد می‌کنند و معتقدند هرکس که صاحب ابعاد مختلف علم است، شاه کلید منظومه‌های قدرت را کشف کرده است. پیش از آنکه غرب به سراغ این دیدگاه برود مبنای نگاه دین مبین اسلام و تشیع جعفری «علم» را به مثابه «سلطان» و اصل حیات بشری معرفی کرده و نباید فراموش کنیم که ما در گرایش به علم از غرب و جهان مدرن صدها سال جلو تر هستیم و مبنای حرکت ما ریشه‌ای‌ مستحکم در آموزه‌های الهی دارد. بر همین اساس است که در چرخه قدرت و مؤلفه‌های اقتدار کشور باید از ظرفیت‌های اقتدار علمی بهره گیری مستمر داشته باشیم.

پویایی علمی می‌تواند عرصه نمایش اراده همه ارکان نظام برای افق‌های کمتر شناخته شده هوش مصنوعی در نظام مسائل کشور باشد. اقتدار ملی پویا و قوی ثمره شکل گیری اتاق فکرهای منظم با کارکردهای کاربردی مادام العمر و به روزرسانی شده در راستای تحقق نیازها و حل نظام مسائل کشور می باشد. 

روشن است که هوش مصنوعــی به عنوان دانشــی بســیار گســترده و پیچیده شاخه‌های متعددی از جمله رایانش بصری، پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشینی، رباتیک، شبکه‌های عصبی و سیستم‌های چند عاملی را در بر می‌گیرد اما بهره‌گیری متقابل از این مؤلفه و علم می‌تواند زمینه ساز رشد عرصه هوش مصنوعی و توسعه اقتدار ملی باشیم.

اینکه آمریکا و چین در فناوری و شاخه‌های مختلف هوش مصنوعی از نظر تعداد مدارک علمی منتشر شده در پایگاه وب آو ساینس، رتبه‌های اول و دوم را به خود اختصاص داده‌اند حاکی از آن است که این عرصه آنچنان رقابتی است که شاهد بازی بزرگ برای دست یافتن به ظرفیت‌های میدان های آن به عنوان یک مغناطیس جدید در تحول علمی جهان امروز هستیم. به عنوان مثال: 40 روز پس از معرفی یکی از سکوهای هوش مصنوعی(چت جی پی تی) شاهد حضور 10 میلیون کاربر به صورت ثابت با فعالیت مستمر در بهره گیری از آن بودیم. این آمار معرف حساسیت این عرصه است. نمی‌توانیم نسبت به این رویداد بی تفاوت باشیم یا ساده از کنار آن بگذریم.  
اگرچه در گذشته عناصر جمعیت، وسعت سرزمینی، دولت و حاکمیت به عنوان فاکتورهای اقتدار و قدرت ملی، قدرت نرم شناخته می‌شد اما در عصر حاضر، هوش مصنوعی یک مؤلفه جدید است که می‌تواند همه چیز را متحول کند حتی آینده حکمرانی. سرعت پردازش در هوش مصنوعی مثال زدنی است و این به ملت‌ها اجازه می‌دهد که ناممکن ها را ممکن سازند. 

جمهوری اسلامی ایران باید در رقابت منطقه‌ای و جهانی عرصه هوش مصنوعی، بر قله‌های اقتدار به ویژه در عرصه علمی بایستد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان برای استقبال از این تغییر بسیار مهم فلسفی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی سندهای مفصلی در دست تهیه است تا بتوانند در آینده این تحولات سهمی داشته باشند و در ایران نیز اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خرداد ماه ۱۴۰۳، کلیات سند ملی تأسیس سازمان و شورای راهبری هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران را به تصویب رسانده‌اند. تصویب سند در نوع خود یک اقدام خردمندانه است اما به اعتقاد نگارنده این مطلب، همه دستگاه‌های نظام باید به عنوان کنشگر عرصه هوش مصنوعی گام حمایتی مؤثر و مستمر داشته باشند.

اخیرً نیز رونمایی از نقشه جامع هوش مصنوعی سپاه به عنوان مصداق حقیقی و گام موثر در راستای رسالت «تمدنی» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نماد عزم راسخ برای حل نظام مسائل کشور به شمار می‌رود. سند جامع هوش مصنوعی سپاه با هدف گذاری قرار گرفتن ایران در بین 10 قدرت برتر هوش مصنوعی جهان نشان دهنده تشخیص صحیح نخبگان آن سازمان در ضرورت پرداختن به علم و ابزارهای روز است. 
برای رسیدن به این هدف سه اقدام رصد و آینده پژوهی برای کسب هوش مصنوعی، شناسایی و درک دقیق از نقشه نظام سلطه درباره هوش مصنوعی و تهیه نقشه جامع برای استفاده از آن ضروری است.  

دلیل تاکید نگارنده مطلب این است که هوش مصنوعی از طریق تجزیه و تحلیل سریع داده‌ها به تصمیم گیران سیاسی و نظامی قدرت می‌دهد تا به سرعت و قاطعانه به موقعیت‌ها، پویا پاسخ دهند. این قابلیت به طور قابل توجهی کارایی و اثربخشی در زمینه تخصیص منابع، برنامه‌ریزی استراتژیک و اجرای تاکتیکی را افزایش می‌دهد و به متخصصان در سناریوهای پیچیده، مزیت استراتژیک می‌بخشد.

یادمان باشد هوش مصنوعی امروزه تنها ابزاری در اختیار بشر نیست بلکه در بسیاری از موارد جایگزین بشر می‌شود البته این ناقض توانایی‌های هوش بشر نیست. با این اوصاف حرکت در مسیر هوش مصنوعی همه کشور را رشد می‌دهد و عقب ماندن از آن در چرخه تحولات علمی جهان ممکن است سرنوشت کشور را دستخوش پارادایم‌های منفی کند.

۸۰ دانشگاه ایران در میان برترین‌های علم وفناوری جهان اسلام هستند و این ظرفیت به جمهوری اسلامی ایران اجازه می‌دهند تا با توسعه اقتدار علمی گام بزرگی در رفع موانع علمی کشور و رشد در عرصه هوش مصنوعی داشته باشد. بررسی‌های سال 1402 داده‌ها نشان می‌دهد تعداد تولیدات علمی هوش مصنوعی در پنج سال پیش از آن بهبود داشته و از ۱۵۷ مدرک در سال ۲۰۱۸ به ۵۷۷ مدرک در سال ۲۰۲۲ رسیده است و پس از هوش مصنوعی نیز بیشترین تولیدات علمی مربوط به رباتیک با یکهزار و ۵۹۶ مدرک و اینترنت اشیاء با یکهزار و ۲۷۰ مدرک در آن دوره است.

حرکت همزمان به سمت اقتدار ملی و توانمند سازی کشور در عرصه هوش مصنوعی به ویژه مسئله بلاک چین(زنجیره تراکنش اطلاعات) مستلزم عزم همه ارکان نظام و کشور برای تحقق آن است. لازمه تحقق چنین چیزی علاوه بر عزم اختصاص ظرفیت‌های مالی، حمایتی و قانونی به نخبگان و کاربران این عرصه است. تحقق اقتدار ایران اسلامی و پیشروی در زمینه هوش مصنوعی ارزش آن را دارد که علاوه بر تزریق بودجه هدفمند بخش زیادی از توجه نظام حکمرانی کشور را به خود معطوف سازد. 

هوش مصنوعی سرفصل جدیدی در فرآیند زیست بشر امروز و آینده باز کرده و این امکان را به انسان می‌دهد تا حقایق تاریخی را بازسازی و حتی ارزیابی و حقیقت سنجی کند و برای آینده خود بیندیشد.

دکتر محمد رضا حسنی آهنگر
رئیس دانشگاه جامع امام حسین(ع)